понедељак, 24. септембар 2018.

Petrarka: Spirto gentil (CCCLII)


Vrli duše što vodiš ono tijelo
u kom na zemnom putu živi svome
jedan um srčan, mudar izvanredan,
pošto si steko žezla čast, po kome
Rim i svijet mu na pravo nukaš djelo
i zoveš na put stari slave vrijedan,
tebi zborim, jer drugdje tračak jedan
ne znam vrline, što zgasnu posvema,
nit zlih se djela više stide ljudi.
Što li to čeka, ne znam, ni što žudi
Italija, što sluh za jad svoj nema:
stara i spora drijema;
zar nitko neće od sna da je spasi?
Ah, da sam mogo ščepat je za vlasi.

Ne nadam se da igda od sna lijenog
pomakne glavu, ma kol'ko tko zvo je,
toliko težak i tolik teg snosi;
ali sudbina baš u ruke tvoje,
što trgnut ga i podić mogu snenog,
Rim, našu glavu, sad zacijelo nosi.
Uhvati rukom onoj časnoj kosi
odlučno njene razasute prame,
nek nemaran se podigne iz blata.
Dok bol mu svakog oplakujem sata,
najveća nada u tebe je za me:
jer ako Marsov zamet
pogleda igda prema svojoj časti,
u tvoje dane ta će milost pasti.

Zidine drevne, koje drhteć ljubi
u strahu svijet kad, sjećajuć se baci
unazad pogled spram prošle davnine,
i ruke gdje su zaprti ostaci
svih onih što im slava se ne gubi
prije neg svemir mogo bi da mine;
i ono sve što sad su ruševine,
nadaju ti se ko svjetlu u tmici.
O vjerni Brute, velji Scipioni,
sretni li vi ste ako dolje zvoni
glas tko je ovaj dobio oficij!
Ko što, mislim, Fabricij,
kad vijest mu dopre, neće radost kriti,
i kazat će: moj Rim će lijep još biti!

Ako za zemnu stvar je nebu stalo,
mole te duše što žive u raju,
a ostavile na zemlji su tijela,
da građanske privedeš mržnje kraju
duge, zbog čeg je svijet spokojan malo:
u hramove im ne smije radi sijela
nekoć svete, a sad ih borba svela
na to te skoro lopovska su spilja,
i otvara se ulaz samo zlima,
kraj oltara, međ golim kipovima
leglo je svakog okrutnoga cilja.
Sramnih li čina, zbilja!

Ni počet napad bez zvona ne mogu
smještenih gore radi hvale Bogu.
U plaču žene, djeca goloruka,
i stari ljudi što ne mogu ići,
mrzeć se jerbo život ih ne snaži,
crni i sivi i bijeli fratrići
s nemoćnim drugim mnoštvom punim muka,
viču: pomaži, gosparu, pomaži.
I jadan svijet u strahu sad te traži
da mu u tisuć ljutih rana virneš
što mogle bi i Hanibala ganut.
Gledaš li dobro prema božjem stanu
što gori sav, kad malo iskra dirneš
i zgasiš, bit će mirne
i strasti, što su stale tako plamtit,
a nebo će ti djela s hvalom pamtit.

Medvjedi, vuci, lavi, orli, zmije,
velikoj jednoj mramornoj koloni
često su napast, a sebi su šteta.
Zbog njih gospodar ovaj suze roni
što pozvo te da izguliš što prije
loše mu biljke koje su bez cvijeta.
Više od tisuć već je prošlo ljeta
da manjkaju mu oni dusi pravi,
što smjestiše ga tamo gdje se stere.
Ah, pridošlice bahate bez mjere,
bez poštovanja prema takvoj slavi!
Ti se za oca stavi:
od tebe sva se pomoć očekuje,
vrhovni otac drugo djelo snuje.

Rijetko kad slavne pothvate i teške
ne zapriječi uvredljiva sudbina,
kojoj su djela srčana nemila.
Jer raskrči ti put do tih visina,
opraštam sad joj mnoge druge greške;
bar tu sa sobom nije složna bila:
jer nigda takva stvar se nije zbila
smrtniku, da bi mogo tako rasti
i, poput tebe, vječnoj slavi ići,
jer, spoznajem li dobro, možeš dići
na noge snagu najslavnije vlasti.
Kolike li ti časti
čut: mlad i jak je pomoć imo dosti,
taj ga od smrti spasi u starosti.

Nad Tarpejom ćeš vidjeti, kancono,
viteza, kog sva Italija štuje,
što manje za se neg' se s drugih brine.
Kaž' mu: Taj što te ne zna iz blizine,
ali te voli po onom što čuje,
veli da Rim te uvijek
s očima suznim i vlažnim od boli
milost sa svih bregova sedam moli.

preveo: Frano Čale 


Spirto gentil, che quelle membra reggi
dentro le qua' peregrinando alberga
un signor valoroso, accorto et saggio,
poi che se' giunto a l'onorata verga
colla qual Roma et suoi erranti correggi,
et la richiami al suo antiquo vïaggio,
io parlo a te, però ch'altrove un raggio
non veggio di vertú, ch'al mondo è spenta,
né trovo chi di mal far si vergogni.
Che s'aspetti non so, né che s'agogni,
Italia, che suoi guai non par che senta:
vecchia, otïosa et lenta,
dormirà sempre, et non fia chi la svegli?
Le man' l'avess'io avolto entro' capegli.

Non spero che già mai dal pigro sonno
mova la testa per chiamar ch'uom faccia,
sí gravemente è oppressa et di tal soma;
ma non senza destino a le tue braccia,
che scuoter forte et sollevarla ponno,
è or commesso il nostro capo Roma.
Pon' man in quella venerabil chioma
securamente, et ne le treccie sparte,
sí che la neghittosa esca del fango.
I' che dí et notte del suo strazio piango,
di mia speranza ò in te la maggior parte:
che se 'l popol di Marte
devesse al proprio honore alzar mai gli occhi,
parmi pur ch'a' tuoi dí la gratia tocchi.

L'antiche mura ch'anchor teme et ama
et trema 'l mondo, quando si rimembra
del tempo andato e 'n dietro si rivolve,
e i sassi dove fur chiuse le membra
di ta' che non saranno senza fama,
se l'universo pria non si dissolve,
et tutto quel ch'una ruina involve,
per te spera saldar ogni suo vitio.
O grandi Scipïoni, o fedel Bruto,
quanto v'aggrada, s'egli è anchor venuto
romor là giú del ben locato officio!
Come cre' che Fabritio
si faccia lieto, udendo la novella!
Et dice: Roma mia sarà anchor bella.

Et se cosa di qua nel ciel si cura,
l'anime che lassú son citadine,
et ànno i corpi abandonati in terra,
del lungo odio civil ti pregan fine,
per cui la gente ben non s'assecura,
onde 'l camin a' lor tecti si serra:
che fur già sí devoti, et ora in guerra
quasi spelunca di ladron' son fatti,
tal ch'a' buon' solamente uscio si chiude,
et tra gli altari et tra le statue ignude
ogni impresa crudel par che se tratti.
Deh quanto diversi atti!
Né senza squille s'incommincia assalto,
che per Dio ringraciar fur poste in alto.

Le donne lagrimose, e 'l vulgo inerme
de la tenera etate, e i vecchi stanchi
ch'ànno sé in odio et la soverchia vita,
e i neri fraticelli e i bigi e i bianchi,
coll'altre schiere travagliate e 'nferme,
gridan: O signor nostro, aita, aita.
Et la povera gente sbigottita
ti scopre le sue piaghe a mille a mille,
ch'Anibale, non ch'altri, farian pio.
Et se ben guardi a la magion di Dio
ch'arde oggi tutta, assai poche faville
spegnendo, fien tranquille
le voglie, che si mostran sí 'nfiammate,
onde fien l'opre tue nel ciel laudate.

Orsi, lupi, leoni, aquile et serpi
ad una gran marmorea colomna
fanno noia sovente, et a sé danno.
Di costor piange quella gentil donna
che t'à chiamato a ciò che di lei sterpi
le male piante, che fiorir non sanno.
Passato è già piú che 'l millesimo anno
che 'n lei mancâr quell'anime leggiadre
che locata l'avean là dov'ell'era.
Ahi nova gente oltra misura altera,
irreverente a tanta et a tal madre!
Tu marito, tu padre:
ogni soccorso di tua man s'attende,
ché 'l maggior padre ad altr'opera intende.

Rade volte adiven ch'a l'alte imprese
fortuna ingiurïosa non contrasti,
ch'agli animosi fatti mal s'accorda.
Ora sgombrando 'l passo onde tu intrasti,
famisi perdonar molt'altre offese,
ch'almen qui da se stessa si discorda:
però che, quanto 'l mondo si ricorda,
ad huom mortal non fu aperta la via
per farsi, come a te, di fama eterno,
che puoi drizzar, s'i' non falso discerno,
in stato la piú nobil monarchia.
Quanta gloria ti fia
dir: Gli altri l'aitâr giovene et forte;
questi in vecchiezza la scampò da morte.

Sopra 'l monte Tarpeio, canzon, vedrai
un cavalier, ch'Italia tutta honora,
pensoso piú d'altrui che di se stesso.
Digli: Un che non ti vide anchor da presso,
se non come per fama huom s'innamora,
dice che Roma ognora
con gli occhi di dolor bagnati et molli
ti chier mercé da tutti sette i colli.


уторак, 19. јун 2018.

Ovidije: Medeja Jasonu (Heroide)

ZAUZEH se za te, ja, kraljica kolhidska,
Sećam se, ti traži pomoć moje veštine.
Tad sestre koje upravljaju sudbom smrtnih
Moraše odvratiti moja vretena.
Tad mogaše Medeja dobro da umre.
Štogod življah od tog doba beše kazna.
Što drvo pelijsko, delo mladih ruku,
Avaj, plovljaše ikad Friksovom ovnu?
Što ikad videsmo magnezijski Argo
U Kolhidi i piste vodu iz Fazida,
Družbo grčka? Što mi se suviše svide
Tvoja plava kosa i čar i ljupkost
Lažljivog jezika? Il' čim jednom stiže
Nova lađa u naš pesak i iskrca
Smele ljude: da je išô sin Ezonov
Nezahvalni bez zaštite ka vatri
Koju puštaju oni bikovi tamo
I tuču njinih savijenih rogova!
Da je bacô seme ono bi dalo
Tol'ko neprijatelja kol'ko semena,
Da bi pao sam sejač od svog useva!
Kol'ko bi iščezlo nevernosti s tobom
I nestalo zla iz moje glave, opaki!
Spominjat dobročinstvo nezahvalnom
Ipak je radost; uživaću u tome
Da tu radost jedino izvučem od tebe.
Prisiljen da okreneš neiskusnu lađu
Iz Kolhide, uđe u srećno kraljevstvo
Moje otadžbine gde Medeja beše to
Što je ovde tvoja nova supruga.
Tol'ko je njen otac bogat kol'ko moj beše.
Ovaj upravlja Efirom na dva mora,
Onaj drži sve do snežne Skitije
Od leve obale Crnoga mora.
Ejeta primi mlade Pelazge u goste
I vi ležaste na šarenim dušecima,
Vi, grčka tela; tada ja te videh,
Tada počeh da saznajem ko si ti.
To beše prva greška moga srca.
Ja te videh, ja bejah izgubljena.
Gorah od poznate vatre kô što gori
Borova buktinja pred bogovima moćnim.
Lep si bio. Odvuče me moja sudba.
Svojim oč'ma ti očara moje oči.
Neverni oseti! Ko dobro krije ljubav?
Njen plamen nju odaje svojim znakom.
Kažu ti naredbu da ujarmiš tvrd vrat
Divljih bikova u plug nepoznat za njih.
Bikovi behu Marsovi - strašniji
Nego što su to zbog svojih rogova.
Dah im beše strašna vatra, noge tvrdi tuč,
A nozdrve njine pokrivene tučom
Koji pocrne od njihovog daha.
Osim toga naređuju ti da bacaš
Poslušnom rukom u prostrana polja
Seme koje će roditi narode
Da te napadnu strelam rođenim s njima.
To je kobna žetva za njinog sejača.
Poslednji je napor lukavstvom obmanut
Oči čuvara koji ne zna za san,
Reče Ejet; vi ustajete svi tužni,
I sto je visok udaljen od kreveta
Purpurnih; kako behu tada daleko
Od tebe kraljevstvo, miraz Kreuzin
I tast i kćerka velikog Kreonta!
Odlaziš tužan, pratim te vlažnih očiju
I jezik reče tihim šapatom: "Zbogom".
Čim ja dotakoh krevet u svojoj sobi,
Ranjena tako na moju nesreću,
Noć mi tada beše vrlo, vrlo duga
Koju ja provedoh sa toliko suza.
Pred očima mi bikovi i čudan usev,
Pred mojim je očima zmaj uvek budan.
Čas ljubav, čas strah: strah uvećava ljubav.
Beše jutro, drugu sestru primih u sobi.
Zateče me ležeć na prednjoj strani,
Rasturene kose, natopljenu suzama.
Ona traži pomoć za Argonaute.
Što ona traži damo Ezonovom sinu.
Nalazi se šuma mračna od borova
I cerovog lišća; jedva mogu ovde
Sunčevi zraci ikada da prodru.
Tu je, tu bar beše Dijanin hram; tu stoji
Boginja zlatna, delo varvarske ruke.
Dođosmo ovamo i ti poče prvi
Ustima nevernim da mi govoriš:
"Sudba ti dade pravo i vlast mog spasa,
U tvojoj je ruci moj život i smrt.
Dosta je moći upropastit godi l' kom
Takva moć; bićeš slavnija budem li spasen.
Ja te zaklinjem, tako ti mojih zala
Za koje možeš da mi pružiš olakšanje,
Tako ti tvog porekla i božanstva
Tvog svevidećeg pretka; tako ti lica
I svetih tajni trostruke Dijane;
Tako ti drugih pravičnih bogova,
Ako ih možda ima tvoj narod, o devo,
Sažal' se na mene, zažal' se na moje!
Učini dobročinstvo da budem tvoj uvek!
Ako slučajno ne prezreš muža Pelazga,
Al kako bogovi da mi budu blagi?
Moj duh pre nestaće u lakom vazduhu
Nego što će druga žena moći ležat
U mome krevetu ne budeš li ti.
Neka je svedok Junona, zaštitnica
Svetinje braka i boginja ova
U čijem smo mi mramornome hramu!"
Ove reči ubediše dušu devojke;
Naivna je, kol'ko je to slaba strana.
Tvoja desnica stezaše mi desnicu.
Videih i suze: da l' su to vešte laži?
Tvoje reči brzo osvojiše devojku.
Uprežeš bikove tučanih nogu,
Ne opekavši svoje telo i oreš
Kô po naredbi čvrstu zemlju plugom.
Ispunjavaš brazde čarobnim zubima
Umesto semena; rađa se vojska
S mačem i štitom; ja koja ti dadoh
Čarobni napitak seđah tada bleda,
Kad videh iznenada da drže oružje
Sinovi zemlje braća, čudan događaj,
Pripremivši ruke za boj izmeđ sebe.
Eno uvek budan zmaj krljuštima šušti
Stršeć, pišti i krivudastim grudima
Čisti zemlju; gde beše bogatstvo miraza?
Gde ti beše kraljevska žena i Istam
Koji deli vode onih dvaju mora?
Ja, koja ti sada varvarka postah,
Sad sam ti siromašna, sad sam zločinac.
Uspavah magijom plamene oči
 I dadoh ti da sigurno ugrabiš runo.
Izdah oca, napustih otadžbinu,
Kraljevstvo i s dragom majkom najbolju sestru
Moje devičanstvo najzad posta plen
Stranog razbojnika; primih kao dar
Izgnanstvo ma kakvo da ono beše.
Brate, bežeć ne ostavih te bez mene.
To mome pismu fali na jednom mestu.
Što moja ruka sme činit, ne sme pisat.
Treba da me raskomadaju s tobom.
Ne bojah se poverit se moru, ja, žena,
Već krivac; što bih se bojala posle onog?
Gde je božanska moć? Gde su bogovi?
Trpimo po zasluzi u bezdanu kaznu:
Ti zbog prevare, ja zbog lakovernosti!
Kamo sreće da nas zdrobi Simplegad
I da mi se slepiše moje kosti s tvojim!
Ili da nas baci kao hranu psima
Grabljiva Skila koja bi trebalo
Da izlaže kazni nezahvalne ljude.
Ona bljuje vale i toliko guta!
Što nas ne proguta u val'ma Trinakrije!
Ti se, eto, vraćaš zdrav i pobednik
U gradove hemonske i stavlja se
Zlatno runo pred očinske bogove.
Što da spominjem Pelijeve kćerke,
Zločince iz ljubavi i isečene
Očeve udove devojačkom rukom?
Usudi se, ah, usudi se reći:
"Odlazi iz Ezonovoga dvora!"
Po naređenju ja odoh iz dvora
U pratnji svoj dva sina i ljubavi
Prema tebi koja me uvek prati.
Čim mi dopre do ušiju svadbena pesma
I svetluca plamen zapaljenih buktinja
I flauta vam svira svadbene pesme,
Avaj, tužnije za me od pogrebne trube,
Uplaših se ali još ne smatrah to
Da je toliki zločin; al ipak
U celim mojim grudima beše led.
Masa juri, viče često: "Himen Himene!"
Što je bliži glas, to mi beše teže.
Robovi plaču s raznih strana krijuć suze.
Ko će biti glasnik tolike nesreće?
Što god je bilo više, voljah da ne znam,
Al' mi beše duša tužna kô da sve znam.
Mlađi od sinova slučajno stade
Na prvi prag onih dvokrilnih vrata
Ili u želji da vide i reče:
"Dođi majko! Otac Jason vodi povorku,
U zlatnom ruhu vodi upregnute konje".
Odmah lupah svoje grudi, cepah ruho,
Lice beše bez zaštite od prstiju.
Gonjaše me gnev da idem usred gomile
I da skidam vence iz uređene kose.
Jedva se uzdržah, tako raščupana
Da ne vičem: "Moj je", staviv ruku na te.
O moj uvređeni oče, raduj se!
Radujte se napušteni Kolhiđani!
Uzmi me k sebi kô potrebnu žrtvu
Bratovljeva seni! Izgubih kraljevstvo,
Otadžbinu i kuću; ostavi me muž
Koji jedini beše sve za mene.
Mogah ukrotit zmije i bikove besne, 
Al ne mogah jedino ukrotit muža. 
Ja, koja oterah činima vatru, 
Ne mogu sama umaći svojoj vatri. 
Ostaviše me basme, veština i trave. 
Ništa ne može ni boginja ni tajne 
Moćne Hekate; dan mi nije mio.
Noći su mi gorke i prolaze bez sna.
Nežni san mi beži s nesrećnih grudi.
Mogoh uspavati zmaja, ne mogu sebe.
Moj lek koristi više svakom neg meni.
Udove što spasoh suparnica grli.
Ona uživa plodove moga rada.
Možda, dok ti želiš da se istakneš
Pred glupom ženom i govoriš zgodno
Neprijateljskim ušima, izmišljaš
Nove tužbe protiv mog lica i naravi.
Nek se smeje i raduje mojim manama!
Neka se smeje i leži oholo
U tirskom purpuru, ipak plakaće
I spržena pobediće moju vatru. 
Dok bude gvožđa, vatre i otrovnog soka
Neće nijedan neprijatelj Medejin
Umaći osveti; ako slučajno dirnu
Molbe gvozdeno srce, ti sada čuj
Reči skromnije od mojih osećanja.
Tako sam smerna kakav mi ti često beše.
Ne kolebam se pasti pred tvojim nogama.
Ako sam ti bez vrednosti, osvrni se
Na našu zajedničku decu: besneće
Svirepa maćeha protiv moje dece.
Mnogo liče na te, ta me sličnost dira;
Kad god ih vidim, ovlaže mi se oči.
Tako ti bogova višnjih ja te molim,
Tako ti svetlosti vatre moga pretka,
Tako ti mog dobročinstva i dvoje dece,
Naše zaloge, vrati mi onaj krevet
Zbog kog luda, ostavih tolike stvari.
Dodaj vernost reč'ma i pomoć obnovi!
Ne molim te protiv bikova i ljudi
I da zmija spava svladana tvojom moći.
Tebe molim, kog zaslužih, kog mi dade sam,
S kojim postah majka ja kad i ti otac.
Pitaš gde mi miraz? Izbrojah ga u polju
Što ga morah orat da bi odneo runo. 
Težak je onaj ovan, sjajan zlatnim runom,
Taj miraz moj; kažem li "vrati", odbićeš.
Moj miraz tvoj spas, moj miraz grčka mladost
Idi sad nitkove, pored Sizifa blago!
Što si živ, što imaš moćne: ženu i tasta.
I možeš biti nezahvalan: moje je delo.
Odmah ću ja vas...Ali šta koristi
Unapred objaviti kaznu? Gnev rađa
Strašne pretnje. Ići ću kad me nosi gnev.
Možda ću se kajat zbog onoga što učinim.
Kajem se što štitih nevernog muža.
Nek to vidi bog koji mi sad muči srce!
Sigurno, moj duh sprema ne znam šta veće.

уторак, 29. мај 2018.

Where late the sweet birds sang: LXXIII


Ti sad u meni gledaš one ure - 
Kad lišće s grana ode svome kraju
I one gole od zime drhture
Ko pusti hor gde ptice ne pevaju.

U meni vidiš belog dana veče
Čije je sunce zašlo s ruba plava;
Kog će odneti crna noć što teče - 
Drugo ja smrti u kojoj sve spava.

U meni vidiš vatre plamsaj žuti
Što na pepelu leži uspomena,
Kao na odru gde će izdahnuti
Tim sagorena - čime je hranjena.

To što vidiš ljubavi moć daje,
Jer ljubiš ono što skoro nestaje.

preveo: Sima Pandurović

That time of year thou mayst in me behold
When yellow leaves, or none, or few, do hang
Upon those boughs which shake against the cold,
Bare ruin’d choirs, where late the sweet birds sang.

In me thou see’st the twilight of such day
As after sunset fadeth in the west;
Which by and by black night doth take away,
Death’s second self, that seals up all in rest.

In me thou see’st the glowing of such fire,
That on the ashes of his youth doth lie,
As the death-bed whereon it must expire,
Consum’d with that which it was nourish’d by.

This thou perceiv’st, which makes thy love more strong,
To love that well which thou must leave ere long.